00:00:00
A Guerra Civil Española estala cando o exército de África
00:00:02
se subleva contra o goberno
00:00:04
da Fronte Popular
00:00:05
o 17 de xullo
00:00:08
de 1936, poñéndose ás
00:00:11
ordes do xeneral Franco
00:00:13
O día 18, varias guarnicións da península
00:00:15
sumáronse á sublevación. O xeneral Franco,
00:00:18
que se achaba nas Palmas neses momentos
00:00:21
foi despertado ás catro da madrugada.
00:00:24
Comunicáronlle que se sublevarán con éxito as guarnicións
00:00:27
de Ceuta, Melilla e Tetuán.
00:00:30
Pola mañá, xa do día 18,
00:00:33
Franco embarca á súa muller e a súa filla nun
00:00:35
transatlántico con destino a Francia, e el,
00:00:39
ás dúas da tarde, sube ao "Dragón Rapide"
00:00:43
un avión que o levará a zona española
00:00:44
do protectorado de Marrocos.
00:00:47
Por que se alzaron contra o Goberno?
00:00:50
Para sabelo temos que botar a vista cara atrás.
00:00:52
No ano 1923
00:00:55
Miguel Primo de Rivera, co apoio do
00:00:58
rei Alfonso XIII, instaurara unha
00:01:01
ditadura militar. En 1930
00:01:04
agotada a ditadura, dimite.
00:01:07
O país levaba moitos anos de atraso social
00:01:09
e económico con respecto a outros países do seu entorno.
00:01:12
En 1931
00:01:15
convocáronse eleccións municipais
00:01:18
Foron elixidos máis concelleiros monárquicos que
00:01:20
republicanos. O caso é que a coalición de
00:01:23
partidos republicanos moderados e de esquerda
00:01:26
obtivo maiorías nas grande cidades,
00:01:29
polo que o rei Alfonso XIII vendo as manifestacións
00:01:32
pro-republicanas tras os resultados
00:01:35
decide facer a equipaxe e fuxir do país
00:01:38
En Madrid, o comité revolucionario
00:01:40
proclama a República, o que
00:01:43
se coñecerá como II República,
00:01:46
xa que España tivera outra fallida aventura
00:01:49
republicana moitos anos antes. A monarquía renunciou a si
00:01:52
mesma; polo tanto, a segunda
00:01:55
republica estaba perfectamente
00:01:58
lexitimada.
00:01:59
Niceto Alcalá Zamora asume a presidencia do goberno
00:02:02
provisional, que tiña como misión elaborar unha
00:02:05
nova Constitución Republicana cun corte
00:02:08
fortemente anticlerical.
00:02:11
Niceto Alcalá Zamora, que era católico,
00:02:14
propoñía unha secularización máis moderada
00:02:16
e atopouse cunha forte oposición.
00:02:20
Unha onda anticlerical desatouse
00:02:22
en boa parte de España.
00:02:24
Os disturbios comezaron en Madrid, e se
00:02:27
propagaron rapidamente, con violentas
00:02:30
revoltas noutras cidades.
00:02:32
Moitos conventos e edificios relixiosos arderon,
00:02:35
profanáronse lugares de culto a cemiterios.
00:02:38
Houbo moitos feridos;
00:02:40
incluso mortos.
00:02:42
A Contitución aprobouse en decembro e iniciáronse
00:02:45
as primeiras reformas. Alcalá Zamora
00:02:48
xa dimitira, por non estar dacordo co trato
00:02:51
que a Constitución lle daba á cuestión relixiosa.
00:02:55
Comezaba a etapa de Manuel Azaña, quen pretendía
00:02:58
acelerar a modernización de país.
00:03:01
Temendo que Alcalá Zamora emprendera unha campaña
00:03:03
de desprestixio contra a República,
00:03:06
os socialistas e os azañistas
00:03:09
acordan ofrecerlle a presidencia
00:03:12
da República,
00:03:14
cargo que ocuparía durante anos con gobernos de distinto signo.
00:03:18
Esta etapa azañista de dous anos,
00:03:20
do 31 ao 33, é coñecida como
00:03:23
"O Primeiro Bienio" ou "Bienio Reformista".
00:03:26
No 33, volveron a celebrarse eleccións, e esta vez gañou
00:03:29
unha coalición de dereita que rematou
00:03:32
encabezando Alejandro Lerroux. Este segundo bienio é coñecido como o "Bienio Conservador".
00:03:38
Foi un período de grande inestabilidade
00:03:41
cun intento fracasado de golpe de estado,
00:03:44
a Revolución de Outubro de 1934,
00:03:47
en Asturias, que estivo alentada
00:03:50
por importantes dirixentes do PSOE, como Largo Caballero e Indalecio Prieto.
00:03:56
A río revolto, Companys tamén proclamou o Estado Catalán, dentro da República Federal Española.
00:04:02
Pero o líder catalán non conseguiu os seus obxectivos e
00:04:05
acabou no cárcere. Mentres, a revolta en Asturias foi sofocada pol goberno,
00:04:11
quen contou cun xoven xeneral
00:04:13
para coordinar as operacións. Chamábase
00:04:16
Franscisco, de primeiro apelido Franco.
00:04:19
A insurrección de Asturias reafirmou na dereita,
00:04:22
e especialmente nos monárquicos,
00:04:25
a convicción de que se o estado conseguira sofocar
00:04:28
a revolta, non fóra pola eficacia
00:04:30
das institucións republicanas,
00:04:32
senón pola determinación das forzas armadas de actuar
00:04:36
rapida e contundentemente
00:04:39
A dereita perdeu a fe na legalidade,
00:04:42
polo que comezou a pensar en defender os seus intereses
00:04:45
por outrso medios. A insurreción da esquerda
00:04:48
era un claro preludio da guerra;
00:04:51
é por isto que algúns autores sitúan o
00:04:53
comezo da guerra civil no ano 1934.
00:04:57
En palabras de Indalecio Prieto: "A revolución
00:05:00
só servira para facer máis profundo o abismo político que dividía a España".
00:05:07
A represión foi dura; fixéronse moitos prisioneros,
00:05:09
xuícios e sentencias de morte, aínda que
00:05:12
para rebaixar a tensión
00:05:14
moitas penas foron conmutadas.
00:05:17
Na dereita, creceu un temor a que
00:05:20
nun próximo intento acabara triunfando
00:05:23
unha revolución bolchevique.
00:05:25
En febreiro de 1936, celebráronse
00:05:28
eleccións xerais, as últimas da II República Española.
00:05:34
As esquerdas, para gañar, uníronse no que se chamou a Fronte Popular, unha coalición
00:05:39
de socialistas, comunistas e anarquistas.
00:05:43
A cousa estivo moi empatada, pero a coalición
00:05:46
fronte populista acabou obtendo a vitoria, non exenta de sospeitas de fraude.
00:05:52
As posicións se radicalizaron moitísimo.
00:05:56
A esquerda non soubo conterse, e os desordes
00:05:58
sucedéronse de novo: manifestacións
00:06:01
folgas, quema de conventos e igrexas, ... Ademais, os políticos
00:06:04
de esquerdas xa exisían sen ambaxes
00:06:06
a ditadura do proletariado.
00:06:09
O Partido Comunista Español, que anos antes era insignificante, crecía como a escuma.
00:06:16
Por outro lado, o fillo de Miguel Primo de Rivera, José Antonio,
00:06:19
creara un movemento de inspiración fascista, a Falanxe
00:06:24
O fascismo triunfaba en Italia e en Alemaña, e tamén en España.
00:06:28
A Falanxe, fusionada con Xuntas de Ofensiva Nacional
00:06:31
Sindicalistas (XONS) non tiveran un bo resultado
00:06:34
nas eleccións do 36, e quedara sen representación. Non obstante,
00:06:39
agora os xóvenes de dereitas comezaban a alistarse nas súas filas; o partido crecía e cracía
00:06:47
O caos apoderouse de España
00:06:50
Pelas nas rúas entre comunistas e falanxistas;
00:06:53
cada día morrían dun e doutro lado.
00:06:55
O Goberno non foi quen de poñer orde.
00:06:59
O moderado Presidente da República,
00:07:01
Niceto Alcalá Zamora foi destituído,
00:07:04
e Manuel Azaña acabría ocupando o cargo;
00:07:07
Casares Quiroga aceptaría a presidencia do Goberno.
00:07:11
O PSOE estaba cada vez máis dividido:
00:07:14
para Indalecio Prieto era prioritaria a defensa da República;
00:07:17
pero a facción máis radical,
00:07:20
representada por Largo Caballero,
00:07:23
co alcume do "Lennin español" inclinábase
00:07:26
porque os obreiros se apoderaran do poder político
00:07:29
á marxe da legalidade, para iniciar as transformacións sociais.
00:07:35
Largo caballero quería unha revolución social,
00:07:37
que debía conseguirse mediante a violencia.
00:07:40
Mestres, un alzamento militar contra a Fronte Popular estaba xestándose en segredo.
00:07:47
Catro anos antes xa fracasara outro pronunciamento militar:
00:07:51
a chamada "Sanjurjada"; non obstante,
00:07:54
en 1936, a sublevación contaría co xeneral Mola como director,
00:07:59
con Sanjurjo exiliado en Portugal outra vez á fronte.
00:08:03
Esta vez haberían de coordinarse mellor as cousas. Só facía falla un detonante.
00:08:10
E ese detonante chegou.
00:08:12
O 12 de xullo de 1936, uns falanxistas
00:08:15
mataron ao tenente da Garda de Asalto
00:08:18
Republicana, José del Castillo, militante
00:08:21
socialista. O corpo policial buscaba
00:08:23
vinganza, e tratou de deter a algúnr
00:08:26
falanxista. Como non o atoparon, foron a buscar
00:08:29
a Gil Robles, pero este se atopaba de veraneo.
00:08:32
Foi entonces, pasando pola rúa Velázquez,
00:08:35
cando alguén propuso ir a por José Calvo Sotelo,
00:08:38
quen vivía alí. Foi detido de madrugada
00:08:41
e metido nunha camioneta.
00:08:44
Alí, un escolta de Indalecio Preito disparoulle na caluga.
00:08:48
José Calvo Sotelo era unha grande figura da dereita:
00:08:51
diputado e destacado líder da oposición.
00:08:55
O seu asasinaro causou unha grande conmoción,
00:08:57
e foi o que fixo que Franscisco Franco, ata entón
00:09:00
indecido, decidira sumarse ao golpe de estado
00:09:03
dirixido por Mola. E é aquí
00:09:06
onde retomamos a historia. A rebelión militar
00:09:09
estalou con éxito en Marrocos, e o día seguinte
00:09:11
alcanzou a península. Dos 24 xenerales de
00:09:14
división, con mando en forza, só se sublevaron catro,
00:09:18
pero os sublevados contaban co exército de África,
00:09:21
que era o máis experimentado. Os golpistas tiñas planeado
00:09:24
ocupar as cidades máis importantes nun par
00:09:26
de días como moito, pero non foi así.
00:09:29
A intervención das forzas de seguridade, as tropas leais
00:09:32
e os civís armados polo goberno, frustraron parcialmente o golpe.
00:09:38
O alzamento non triunfa nin na capital, Madrid, nin en Barcelona, aquí grazas á decisiva
00:09:44
intervención de xeneral Aranguren, quen se mantivo fiel á República.
00:09:49
A guerra estendeuse durante tres longos anos.
00:09:52
Foi unha guerra fraticida, entre irmáns.
00:09:55
Unha guerra que aínda da que falar hoxe en día.
00:09:59
Dúas Españas enfrontadas; bos e malos; heroe:s, malvados; víctimas, verdugos. Todo.
00:10:07
E en ambos os dous bandos
00:10:09
A península quedou dividida en dúas zonas: a republicana e a chamda nacional.
00:10:15
Como actuaron os países veciños?
00:10:18
O certo é que ningunha democracia axudou á República;
00:10:22
de feito, Inglaterra e Francia
00:10:24
promoveron un acordo de "Non Intervención", ao que
00:10:27
se sumaron moitos países. Este acordo foi
00:10:30
unha farsa, e algúns países decidiron
00:10:33
ignoralo completamente. España convertiuse
00:10:35
en campo de batalla das forzas totalitarias antagónicas
00:10:38
en Europa: o nazismo e o fascismo contra o comunismo.
00:10:43
Tamén convertiuse en laboratorio de experimentación de novas armas
00:10:46
e métodos de guerras. As potencias nazi e
00:10:49
fascista suministraron tanques
00:10:52
e avións aos sublevados, ademais dunha forza de
00:10:55
infantería voluntaria italiana, mentres que ingleses e americanos lles facilitaron o combustible.
00:11:01
A URSS apoiou con firmeza aos republicanos,
00:11:04
con entrega de material bélico e víveres a cambio do
00:11:07
ouro do Banco de España, o famoso "Ouro de Moscú, cobrado por Stalin.
00:11:14
Para loitar contra o exército sublevado o goberno republicano,
00:11:17
presidido desde o 19 de xullo por Giral,
00:11:20
pois Casares Quiroga dimitira,
00:11:23
armou ao comezo da guerra aos civiles,
00:11:25
o que deu lugar ás famosas "Milicias".
00:11:29
Valentes milicianos, indisciplinados, convertirían a famosa loita de clases nunha guerra de clases.
00:11:37
Os milicianos desatan o terror na retaguarda, fixando a súa ira especialmente na Igrexa Católica, dando morte a máis de 8.000 relixiosos.
00:11:48
A guerra cobrou para os nacionais un cariz de Cruzada, contra os inimigos da relixión;
00:11:54
Término empregado polos bispos españois, o que suposo o apoio da Igrexa ao bando de Franco.
00:12:00
Pero os asasinatos tamén se deron na retaguarda nacional.
00:12:03
As ordes do xeneral Mola eran claras: "Usar tanta violencia como sexa menester".
00:12:11
De súpeto, os que antes eran adversarios políticos convertíanse en inimigos da noite á mañá.
00:12:18
É curioso, porque nesta guerra o número de mortes na retaguarada é semellante as producidas no frente.
00:12:24
Moitas destas mortes non eran máis que
00:12:27
vinganzas persoais. Trala decisiva operación de cruce
00:12:30
do Estreito polas tropas de exército de África,
00:12:33
e con gran parte de Andalucía e Estremadura controladas,
00:12:36
os xenerales do bando nacional viron
00:12:39
a necesidade de ter un mando único.
00:12:42
A finais de setembro do 36 unha reunión de altos
00:12:45
mandos da facción sublevada deciden nomear a Franco como
00:12:47
"Xeneralísimo de todos os exércitos" e xefe do novo Estado erixido na zona sublevada.
00:12:54
Franco resistiuse ata o último momento a ser o elixido.
00:12:57
Mentres, en Madrid, o goberno de Giral caeu, e o socialista redical Largo Caballero
00:13:03
foi designado presidente do goberno republicano.
00:13:06
A escasa afluenza de voluntarios para
00:13:09
coller as armas, un 100.000 en cada zona,
00:13:12
obriga a ambos bandos a abrir as caixas de recluta.
00:13:15
En agosto, os nacionais; e en setembro,
00:13:18
os republicanos. A partir de entón, enfrontaranse
00:13:21
dous exércitos engrosados por soldados de quintas,
00:13:24
moitos deles totalmente alleos á loita ideolóxica,
00:13:27
a cal resúmese a tiros. Os combatentes loitan no bando que triunfou na súa vila, cidade ou provincia.
00:13:35
A lealdade xeográfica será a principal.
00:13:39
O gran obxectivo dos sublevados é tomar a capital; a gran
00:13:42
ofensiva de Madrid é planificada como
00:13:45
un movemento converxente das tropas de Mola polo norte
00:13:48
e as de Franco polo sur, dado que se cae Madrid, os nacionais teñen gañada a guerra.
00:13:54
Pero os defensores da República non llelo poñen fácil.
00:13:58
Iníciase a Batalla de Madrid.
00:14:01
Os repúblicanos, ademais do material bélico soviético,
00:14:04
contan cunhas unidades militares
00:14:06
compostas por militares estranxeiros
00:14:09
de máis de 50 países, as chamadas
00:14:12
"Brigadas Internacionais". O goberno republicano
00:14:15
presidido por Largo Caballero tomou a precaución de abandonar Madrid e instalarse en Valencia.
00:14:20
A primeira fase termina en febreiro e
00:14:23
marzo de 1937, coas batallas de Jarama e
00:14:26
de Guadalajara; nesta última son derrotados
00:14:29
de maneira vergoñosa os voluntarios italianos
00:14:32
enviados por Mussolini, na que é
00:14:35
difundida propagandísticamente como a primeira
00:14:38
derrota do fascismo no campo de batalla.
00:14:40
Os anos 37 e 38 constitúen o longo tramo central da guerra,
00:14:46
que partindo dun equilibrio de forzas resolvese en favor dos sublevados.
00:14:52
A principios de 1937 os nacionais avanzan e conquistan Málaga.
00:14:57
O norte, Biscaia, Santander,
00:15:00
Asturias era de grande interese estratéxico
00:15:03
ao ser unha rexión industrial. Franco,
00:15:05
renunciando á toma de Madrid,
00:15:08
inicia a ofensiva do norte e acaba ocupando a cornisa
00:15:11
cantábrica. Mundialmente coñecido será o episodio
00:15:15
no que os bombarderos alemáns da Alemana Nazi,
00:15:17
a coñecida como Lexión Cóndor,
00:15:21
atacaron a cidade de Guernica. Pablo Picasso dedicoulle a Guernica un cadro que se expuso en París.
00:15:27
O obxectivo era tratar de mostar os horrores da guerra e atraer a simpatía do público á causa republicana.
00:15:34
En maio de 1937, despois de graves enfrontamentos armados en Barcelona entre anarquistas e comunistas, Largo
00:15:41
Caballero dimite como Xefe do Goberno. As diferenzas
00:15:44
no bando republicano baséanse entre quen
00:15:47
queren a revolución á guerra, como son
00:15:50
os anarquistas; e os que buscan o triunfo
00:15:53
militar ante todo, como os comunistas.
00:15:56
O presidente da República, Manuel Azaña, nomea a Juan Negrín presidente do goberno.
00:16:02
Negrín reforzou os seus poderes e impulsou unha nova e grande ofensiva.
00:16:06
Para alixerar a presión sobre o norte,
00:16:08
en verán de 1937, abren os frentes de
00:16:11
Brunete e Belchite. A finais do 37, o goberno
00:16:14
republicano trasládase de Valencia a Barcelona
00:16:17
e inician a campaña de Teruel, co obxectivo de evitar o ataque definituvo dos franquistas sobre Madrid.
00:16:25
Fracasan.
00:16:34
Trala pérdida de Teruel polas tropas republicanas en
00:16:37
febreiro de 1938, os exércitos de Franco
00:16:40
lanzaron unha ofensiva en Aragón que arrasou as
00:16:43
defensas republicanas. Os nacionais penetran en
00:16:46
Cataluña e toman Lleida, onde atopan unha forte
00:16:49
resistencia republicana. En abril chegaron ás praias
00:16:52
de Binaroz, separando o territorio republicano
00:16:56
que quedaba dividido en dúas áreas
00:16:58
principais: a de Cataluña
00:17:01
e a de Madrid. A terceira fase da guerra
00:17:03
culmina coa descomposición política da República,
00:17:06
polas súas propias divisións internas. Os republicanos,
00:17:09
tras un grande éxito inicial, son vencidos
00:17:12
na Batalla do Ebro, unha das máis sanguentas de toda a guerra. Foi unha batalla que preparaba o camiño para a caída de Cataluña.
00:17:24
O goberno de Negrín intentou resistir todo o posible,
00:17:27
a fin de vincular a guerra española a unha máis que probable guerra mundial.
00:17:33
Coa presión que exercía a aviación nacional, e
00:17:36
caída Tarragona, a resistencia republicana afúndese.
00:17:40
O xeneral Yagüe entra en Barcelona, entón
00:17:43
sede do Goberno. En xaneiro de
00:17:46
1939, e sen apenas resistencia, miles de republicanos, militares e civís, exílianse en Francia, entre eles o poeta
00:17:54
Antonio Machado, quen vello e enfermo fallecerá en Colluire o 22 de febreiro.
00:18:00
O 27 de febreiro, o goberno de Franco é recoñecido por Francia e Inglaterra,
00:18:06
o que provoca a dimisión de Manuel Azaña como Presidente da República.
00:18:12
O 28 de marzo foi ocupada Madrid.
00:18:14
O 1 de abril de 1939
00:18:17
Franco firma o último parte de guerra.
00:18:21
A terrible Guerra Civil Española finalizou,
00:18:24
dando paso á longa ditadura de Francisco Franco, que duraría ata o ano 1975.
00:18:34
[Subtítulos en galego de Sefira Gonzalez Sequeiros]
