00:00:00
Çeviri: Pelin Dogan
Gözden geçirme: Sancak Gülgen
00:00:16
Miuccia Prada'nın inanılmaz hikayesini okudum.
00:00:18
Kendisi İtalyan bir modacı.
00:00:20
Bir arkadaşıyla birlikte...
00:00:22
...Paris'te bir vintage dükkanına gidiyor.
00:00:24
Dükkanın altını üstüne getirip Balenciaga marka bir ceket buluyor.
00:00:28
Bayılıyor bu cekete.
00:00:30
İçini dışını kontrol ediyor.
00:00:32
Dikişlerine bakıyor, modeline bakıyor.
00:00:35
Arkadaşı "Hemen al", diyor.
00:00:37
"Alacağım" diyor, "bir de taklidini yapacağım."
00:00:42
Seyirciler arasındaki akademisyenler bunun...
00:00:45
...intihal olduğunu düşünebilir.
00:00:47
Fakat kendini gerçek modaya adamış biri için bu...
00:00:49
...Prada'nın dehasının bir göstergesidir...
00:00:51
...ki böyle bir deha moda tarihinin de altını üstüne getirebilir...
00:00:53
...ve bir düğmesi bile değişmesi gerekmeyen...
00:00:55
...bir ceketi alıp...
00:00:57
...bugünün trendi haline getirebilir.
00:01:00
Kendi kendinize Prada'nın yaptığının...
00:01:03
...yasal olup olmadığını soruyor olabilirsiniz.
00:01:06
Durum o ki, bu hareket yasalara aykırı değil.
00:01:09
Moda endüstrisinde çok az...
00:01:11
...telif hakkı korunuyor.
00:01:14
Ticari markalar korunuyor...
00:01:16
...fakat telif hakları...
00:01:18
...ya da patent hakları korunmuyor.
00:01:21
Sahip oldukları tek şey ticari marka koruma kanunu.
00:01:23
Yani bu salondaki herkes...
00:01:25
...herhangi birinin üzerindeki...
00:01:27
herhangi bir şeyi alıp...
00:01:29
kendi tasarımlarıymış gibi satabilir.
00:01:31
Taklit edemeyecekleri tek şey...
00:01:33
o giysinin üzerindeki...
00:01:35
asli ticari marka etiketidir.
00:01:37
Bu ürünlerin her yerinde...
00:01:39
logo görmenizin bir nedeni budur.
00:01:41
Çünkü korsancıların bu tarz tasarımları...
00:01:43
kopyalaması zordur...
00:01:45
çünkü logodan kurtulamazlar.
00:01:48
Fakat Santee Alley'e giderseniz, evet.
00:01:51
Evet böyle işte.
00:01:53
Canal Street, ah, biliyorum.
00:01:55
Bazen komik de olabiliyor, doğru.
00:01:57
Ve tüm bunların nedeni...
00:02:00
moda endüstrisinin telif hakkı korumasının olmamasının nedeni...
00:02:02
mahkemelerin uzun zaman önce...
00:02:05
kıyafetlerin telif hakkı korumasına sahip olmak için...
00:02:07
gereğinden fazla faydacı bir anlayışla üretildiklerine karar vermesi.
00:02:09
Bir avuç tasarımcının kıyafetlerimizin kaderini...
00:02:11
belirlemesine izin vermek istememesi.
00:02:14
Eğer izin verselerdi herkes bu yakayı veya şu gömleği...
00:02:17
kullanmak için, falanca bunun sahibi diye, ruhsat almak zorunda kalırdı.
00:02:21
Fazla mı faydacı buldunuz? Yani modadan anladığınız bu mu?
00:02:24
Vivienne Westwood tasarımı bu.
00:02:27
Çok aptal, çok gereksiz bir tasarım olduğunu...
00:02:29
düşünebiliriz.
00:02:31
Telif hakkı koruma kanunun mantığını bilenleriniz...
00:02:33
yani, ancak bir şeyin telifine sahip olunca yenisini üretme...
00:02:35
isteği olacağını sanan mantığı bilenleriniz...
00:02:38
bayağı şaşırabilir...
00:02:40
çünkü moda endüstrisinde telif hakkı yok ve...
00:02:43
bu endüstri hem ekonomik açıdan hem de diğer açılardan gayet başarılı.
00:02:46
Bugünkü konumuz şu:
00:02:48
moda endüstrisinde...
00:02:50
telif hakkı koruma kanunu olmadığından...
00:02:52
moda tasarımcıları faydacı tasarımı kullanarak...
00:02:55
çıplak bedenlerimizi...
00:02:57
bizim "sanat" olarak adlandırdığımız şeylerle...
00:02:59
örtmeyi başarageldiler.
00:03:01
Bu endüstride telif hakkı koruma kanunu olmadığı için...
00:03:03
çok açık ve
00:03:05
yaratıcılığın yaratıcı
00:03:07
ekeolojisi vardır.
00:03:09
Heykeltraşlar, fotoğrafçılar, film yapımcıları veya müzisyenler gibi...
00:03:11
yaratıcı kardeşlerinden farklı olarak moda tasarımcıları...
00:03:14
tüm diğer moda tasarımcılarının tasarımlarından...
00:03:17
numuneler kullanabilirler.
00:03:19
Moda tarihindeki herhangi bir giysiden...
00:03:21
herhangi bir öğeyi alıp...
00:03:23
kendi tasarımlarına
00:03:25
ekleyebilirler.
00:03:27
Ayrıca modacıların zamanın ruhundan çalmak gibi kötü bir ünleri de var biliyorsunuz.
00:03:30
Mesela ben burada...
00:03:32
Avatar filmindeki kostümlerden esinlendiklerini düşünüyorum.
00:03:35
Belki sadece biraz.
00:03:37
Bir kostümün de telif hakkı yok.
00:03:39
Yani modacılar bu yaratıcı endüstride...
00:03:41
hayal edilebilecek en geniş...
00:03:43
palete sahip olan kişiler.
00:03:45
Mesela bu gelinlik...
00:03:47
"çatal-kaşıklardan yapılmış.
00:03:50
Bu gelinlik de alüminyumdan.
00:03:53
Bunun da yürürken rüzgar çanı gibi ses çıkardığını duydum.
00:03:55
Taklit kültürüne sahip olmanın...
00:03:57
sihirli yan etkilerinden
00:03:59
bir tanesi...
00:04:01
gerçekten ne olduğu,
00:04:03
trendlerin belirlenebilmesi.
00:04:05
İnsanlar bunun sihirli olduğunu düşünüyor. Nasıl oluyor bu?
00:04:07
Basbayağı, çünkü birinin diğerini taklit etmesi yasal.
00:04:10
Bazıları moda dünyası zincirinin başında...
00:04:12
bize ne giyeceğimizi dikte eden
00:04:15
birkaç kişi olduğuna inanıyor.
00:04:18
Ama aslında bu en üst seviyedekiler de dahil olmak üzere...
00:04:20
herhangi bir klasmandaki modacıyla konuşursanız...
00:04:22
size her zaman ilhamlarını...
00:04:24
sokaktan aldıklarını söyleceklerdir.
00:04:26
Sokaklar da sizin benim gibi insanların...
00:04:28
kendi moda anlayışlarının harmanlandığı yerdir ve...
00:04:30
modacılar ilhamlarının
00:04:32
çoğunu buradan alırlar.
00:04:35
Moda gerçekten sınıflar arasında geçişe izin veren türden bir endüstri.
00:04:39
Moda devi mağazalar en çok moda endüstrisindeki
00:04:41
telif hakkı yokluğundan
00:04:43
faydalandılar.
00:04:46
En yüksek kalitedeki tasarımları alıp
00:04:49
çok ucuza satmak gibi kötü bir ünleri var.
00:04:51
Ve moda tasarımcıları tarafından açılan birçok davayla da karşı karşıya kaldılar
00:04:54
fakat o davalar genelde moda tasarımcıları tarafından kazanılmaz.
00:04:57
Her seferinde mahkemeler "Telif hakkı koruma kanununa ihtiyacınız yok!"
00:04:59
diye defalarca tekrarlar.
00:05:02
Bunun gibi taklitlere baktığınızda
00:05:05
bu lüks markaların nasıl olup da hala
00:05:07
batmadığını düşünebilirsiniz?
00:05:09
Taklidini 200 dolara almak varken neden 1000 dolar ödeyesiniz?
00:05:12
Bu soruya cevap bulmak için birkaç yıl önce USC'de bir konferans düzenledik.
00:05:15
Tom Ford'u davet ettik.
00:05:17
Konferansın adı: "Paylaşmaya Hazırız:
00:05:19
"Moda ve Yaratı Mülkiyeti".
00:05:22
Kendisine aynen biraz önceki soruyu sorduk.
00:05:24
Şöyle dedi:
00:05:26
O sıralarda Gucci'nin baş tasarımcısı olarak başarıyı yakalamıştı,
00:05:29
bilmiyorsanız belirteyim.
00:05:31
Ve uzun araştırmalardan sonra,
00:05:34
aslında uzun da değil, biraz araştırmadan sonra öğrendik ki
00:05:36
bizim müşterilerimiz taklit giymiyormuş.
00:05:39
Düşünün.
00:05:41
Santee Alley'deki insanlar
00:05:43
Gucci'den alışveriş etmiyor.
00:05:45
(Gülüşmeler)
00:05:48
Ama bu demografik öyle demiyor.
00:05:52
Yani bir taklit hiçbir zaman
00:05:55
orijinali gibi kaliteli bir tasarım olamaz
00:05:58
en azından kullanılan malzeme açısından: hep daha ucuz malzeme kullanırlar.
00:06:01
Fakat bazen daha ucuz olan versiyon
00:06:04
daha çekici gelebilir
00:06:06
ve yitmekte olan bir trende biraz hayat verebilir.
00:06:10
Taklidin birçok güzel yanları vardır.
00:06:12
Birçok kültürel inceleme araştırmacısının işaret ettiklerinden biri
00:06:15
şimdi daha geniş bir palete sahip olduğumuzdur.
00:06:17
Daha önce sahip olduğumuzdan
00:06:19
çok daha fazla seçeneğimiz vardır.
00:06:22
Bunun nedeni de hızlı moda endüstrisidir aslında.
00:06:25
Ve bu iyi bir şey. Birçok seçeneğe ihtiyacımız var.
00:06:27
Moda, ister hoşunuza gitsin ister gitmesin,
00:06:29
kendinizi dünyaya anlatmanıza yardımcı olur.
00:06:33
Hızlı moda sayesinde
00:06:35
küresel trendler eskisinden çok daha hızlı şekilde belirleniyor.
00:06:38
Ve bu da trend belirleyicileri için iyi haber.
00:06:41
Trendlerin belirlenmesini istiyorlar ki
00:06:43
üretime başlayabilsinler.
00:06:46
Gerçek moda tutkunları ise bu çan
00:06:48
eğrisinin dışında kalmak istiyorlar.
00:06:50
Herkesin giydiğini giymek istemiyorlar.
00:06:53
Hemen bir diğer trende
00:06:56
geçmek istiyorlar.
00:06:58
Modacılara hiçbir zaman huzur yok.
00:07:01
Her sezon herkesin seveceği süper bir fikirle ortaya çıkmak için
00:07:03
çabalamak zorundalar.
00:07:06
Ve bu durumda alınacak sonuç açısından
00:07:08
çok iyi bir durum.
00:07:11
Tabii ki bu taklit kültürünün yaratıcı süreç
00:07:13
üzerinden bir takım etkileri de var.
00:07:15
...
00:07:17
Stuart Weitzman çok başarılı bir ayakkabı tasarımcısı.
00:07:19
Kendisini taklit edenlerden çok şikayetçi.
00:07:22
Okuduğum bir röportajında,
00:07:24
bu durumun kendisini daha iyisini yapmaya yönelttiğini söylediğini okumuştum.
00:07:27
Sürekli yeni fikirler
00:07:29
ve kopyalaması zor olan yeni şeyler bulmak zorundaydı.
00:07:31
Kendisi bu çelikten veya titanyumdan yapılmak zorunda olan
00:07:34
Bowden-topuk ayakkabıyı tasarladı.
00:07:36
Bu ayakkabıyı daha ucuz malzemeden yaparsanız
00:07:38
topuğu kırılır gider.
00:07:40
Taklitçilik Weitzman'ı biraz daha yenilikçi olmaya zorladı.
00:07:43
Bu aslında bana
00:07:45
jazz dehası Charlie Parker'ı hatırlattı.
00:07:47
Kendisiyle ilgili bu anektodu duymuş muydunuz bilmiyorum ama ben size aktarayım.
00:07:50
"Bebop"u icat etmesinin nedenlerinden biri
00:07:53
beyaz müzisyenlerin bu aletin
00:07:55
sesini taklit edemeyeceklerine emin olmasıymış.
00:08:01
Bebop'u taklit etmesi çok zor olmasını istemiş.
00:08:05
Modacıların da yaptıkları bu işte.
00:08:07
Kimliklerini yansıtan estetik
00:08:09
imza niteliğinde bir görünüş
00:08:11
yaratmaya çalışıyorlar.
00:08:13
Ve bunlar taklit edilince herkes anlıyor çünkü
00:08:16
bunu podyumda gösteriyor,
00:08:18
ve uyumlu bir estetik.
00:08:22
Gallianos tasarımlarına bayılıyorum.
00:08:24
Neyse devam edelim.
00:08:26
Mesela komedi dünyası da böyle.
00:08:29
Esprilerin de telif hakkıyla korunamayacağını
00:08:31
biliyor musunuz bilmiyorum.
00:08:33
Tek cümlelik espriler çok popülerken
00:08:36
herkes birbirinden çalıyordu.
00:08:38
Ama artık farklı bir komedyen türümüz var
00:08:40
Moda tasarımcıları gibi, bir tarz ediniyorlar kendilerine
00:08:42
bir persona oluşturuyorlar.
00:08:45
Ve esprileri de
00:08:47
tıpkı bir moda tasarımcısınınkini gibi
00:08:49
sadece o estetik içerisinde bir anlam ifade ediyor.
00:08:51
Eğer biri, örneğin Larry David'in
00:08:53
bir esprisini çalarsa, Larry David'inki kadar
00:08:55
komik olmuyor.
00:08:57
Başka bir şey daha var o da moda tasarımcılarının
00:08:59
bu taklit kültüründe ayakta kalabilmek için
00:09:01
kendilerini taklit edebilmeyi öğrenmiş olmaları.
00:09:03
Evet kendilerini taklit ediyorlar.
00:09:05
Moda devi mağazalarla anlaşmalar yapıp
00:09:08
ürünlerini yeni bir nüfus kesimine satacak
00:09:10
yollar buluyorlar,
00:09:12
örneğin Santee Alley'daki nüfusa.
00:09:14
Şimdi bazı tasarımcılar diyecek ki
00:09:17
"Sadece ABD'de böyle bir durum var."
00:09:20
"Diğer ülkelerde sanatsal tasarımlar için
00:09:22
telif hakları korunuyor."
00:09:25
Fakat dünyanın diğer en büyük pazarına bakarsanız
00:09:27
sağlanan korumanın
00:09:30
gerçekten etkisiz olduğunu görürsünüz.
00:09:32
Örneğin, sanırım 3. en büyük pazar olan Japonya'da
00:09:35
bir tasarım kanunu var, kıyafetleri koruyor
00:09:38
fakat yenilik standardı o kadar yüksek ki
00:09:40
tasarladığınız kıyafetin daha önce var olmadığını
00:09:43
tamamen eşsiz olduğunu kanıtlamanız gerekiyor.
00:09:45
Bu biraz ABD patenti almak için gereken yenilik standardına
00:09:47
benziyor, moda tasarımcıları bu patenti hiçbir zaman alamıyor,
00:09:49
ya da çok nadiren alabiliyor.
00:09:51
...
00:09:53
Avrupa Birliği'nde ise farklı bir yol izlemişler.
00:09:56
Çok düşük bir yenilik standardı var,
00:09:58
herkes her şeyi tescilletebiliyor.
00:10:00
Avrupa hızlı moda endüstrisinin anavatanı olmasına rağmen
00:10:02
ve birçok lüks tasarımcılar bulunmasına rağmen
00:10:04
genelde kıyafetlerini tescil etmezler ve
00:10:07
ve çok fazla açılmış dava yok.
00:10:09
Sonuçta yeni standartların düşük olması yüzünden.
00:10:12
Biri gelip bir diğerinin sabahlığını alabilir,
00:10:15
10 cm kısaltabilir,
00:10:18
Avrupa Birliği'ne gidebilir ve bunu yeni, orijinal bir tasarım diye tescil edebilir.
00:10:21
Yani bu da taklitçi sanatkarları durdurmaya yetmiyor..
00:10:23
Aslında tescil kaydına bakarsanız,
00:10:25
AB'de tescillenmiş ürünlerin çoğu,
00:10:27
Nike T-shirtlerdir.
00:10:29
hepsi de birbirine benziyor.
00:10:32
Fakat bu da Diane von Furstenberg'i durdurmaya yetmedi.
00:10:34
Kendisi Amerika Moda Tasarımcıları Konseyi başkanı
00:10:36
ve kendi seçmenlerine
00:10:39
moda tasarımları için
00:10:41
telif hakkı korunması alacağı
00:10:44
sözünü verdi.
00:10:46
Perakendeciler gerçi buna karşı olduklarını belli ettiler gibi.
00:10:48
Mevzuatın hiçbir yere varacağını sanmıyorum çünkü
00:10:50
mevzuatı değiştirecek olanlar korsan bir tasarımla
00:10:53
küresel trendin bir parçası olan bir tasarımı
00:10:55
ayırt etmenin çok zor olduğunun farkındalar.
00:10:58
Kim tasarladığı şeye gerçekten sahip?
00:11:00
Bu cevaplanması çok zor bir soru.
00:11:02
Sahip olabilmek için bir düzine avukat ve mahkeme kapılarında geçirilecek zaman gerekiyor.
00:11:05
Perakendeciler de astarın yüzünden pahalıya geleceğine karar verdiler.
00:11:10
Telif hakkı koruması olmayan tek endüstrinin moda
00:11:12
endüstrisi olmadığını belirtmiştik.
00:11:14
Moda endüstrisi gibi birkaç endüstri daha var
00:11:17
örneğin yemek endüstrisi.
00:11:19
Bir yemek tarifinin telif hakkını alamazsınız
00:11:21
çünkü içinde yazanlar, birtakım talimatlardır, gerçeklerdir.
00:11:24
En benzersiz yemeğin görünümü ve tadının da telif hakkını alamazsınız.
00:11:26
Otomobillerde de durum aynı.
00:11:29
Otomobillerde de durum aynı.
00:11:31
Ne kadar ilginç ya da "cool" görünürlerse görünsünler
00:11:34
bir heykeltraşın tasarımının da telif hakkını alamazsınız.
00:11:37
çünkü o heykel faydacı zihniyetle tasarlanmış bir obje.
00:11:40
Mobilyada da durum aynı.
00:11:42
Gereğinden fazla faydacı.
00:11:45
İllüzyonistlerin yaptıkları numaralar, bence yemek tariflerine benziyorlar.
00:11:48
Telif hakkı alamazsınız.
00:11:50
Saç modelleri, alamazsınız.
00:11:52
Açık-kaynak yazılımlar. Yazılımcılar zaten telif hakkı koruması
00:11:54
istemediklerini söylediler.
00:11:56
Telif hakkı olmadan daha yaratıcı oluyorlarmış.
00:11:59
Veritabanlarının telif hakkını almak da gerçekten çok zor.
00:12:02
Dövme sanatçıları, telif hakkı istemiyorlar, bir karizması yok.
00:12:05
Tasarımlarını paylaşıyorlar.
00:12:08
Espriler, telif hakkı koruması yok.
00:12:10
Havai fişek gösterileri.
00:12:12
Oyunların kuralları.
00:12:14
Parfümlerin kokuları, hayır.
00:12:17
Bu endüstrilerden bazıları size
00:12:19
marjinal gelebilir.
00:12:21
fakat bunlar düşük IP endüstriler
00:12:24
yani çok az telif hakkı korumasına sahip
00:12:26
endüstrilerin gayri safi satış rakamları.
00:12:28
Bunlar da film ve kitapların
00:12:30
satış rakamları.
00:12:32
(Alkış)
00:12:35
Hiç hoş değil.
00:12:37
(Alkış)
00:12:39
Yani gidip moda endüstrisinden kişilerle konuştuğunuzda
00:12:41
"Sus!",
00:12:43
"Sakın birbirimizin tasarımlarından çalabildiğimizi
00:12:45
"kimseye söyleme", diyorlar.
00:12:47
Utanç verici.
00:12:49
Ama biliyor musunuz, gayet devrim niteliğinde bir şey bu aslında.
00:12:51
Ve grafikte çok küçük paylara sahip
00:12:54
diğer bir çok endüstri için de örnek teşkil edecek nitelikte.
00:12:57
Bunu gerçekten dikkate almaları gerekebilir
00:12:59
çünkü şu anda telif hakkı korumasına sahip bir çok endüstri
00:13:02
kendilerine öyle bir korumaya sahip değillermiş
00:13:04
gibi davranılan bir atmosferde soluk alıp veriyorlar.
00:13:07
Ve ne yapacaklarını şaşırmış durumdalar.
00:13:11
Telif hakkı koruması olmayan birçok endüstri olduğunu öğrendiğimde
00:13:14
bunun altında yatan mantık nedir
00:13:16
diye düşündüm.
00:13:19
Resmi kafamda canlandırmak istedim fakat avukatlar gösteremedi.
00:13:22
Ben de kendim bir tane yaptım.
00:13:24
Bunlar telif hakları yasası mantığının
00:13:27
arz ettiği ikili karşıtlık.
00:13:30
Aslında gerçekte durum bundan daha karmaşık ama bu da işimizi görür.
00:13:33
Öncelikle, bir şey sanatsal bir obje midir?
00:13:36
O halde korunmayı hak eder.
00:13:38
Faydacı zihniyetle mi hazırlanmıştır?
00:13:40
O halde korunmayı hak etmez.
00:13:42
Bu zor, değişken bir karşıtlık.
00:13:45
Diğer karşıtlık da şu: mesela sözkonusu olan bir fikir mi?
00:13:48
Özgür bir toplumda özgürce dolaşmaya mı
00:13:50
ihtiyacı var?
00:13:52
O halde koruma yok.
00:13:54
Ya da sözkonusu bir fikrin
00:13:56
fiziksel olarak vücut bulmuş, ifade edilmiş hali mi?
00:13:58
birinin "yaptığı" bir şey mi?
00:14:00
o halde buna bir süreliğine sahip olup bundan para kazanabilirler.
00:14:03
Sorun dijital teknolojinin bu
00:14:05
fikre karşı fikrin fiziksel olarak sabitlenmiş ifadesi
00:14:07
konseptini tamamen
00:14:09
tersyüz etmiş olmasıdır.
00:14:12
Bugünlerde,
00:14:14
bir kitap bizim için sadece rafta duran
00:14:16
bir şey değil ya da bir albüm
00:14:18
elle tutabildiğimiz fiziksel bir objeden daha fazlası
00:14:20
dijital bir dosya
00:14:22
Dijital bir dosya aynı zamanda.
00:14:24
Kafamızda fiziksel bir gerçeklik olarak
00:14:26
çok az yer işgal ediyor.
00:14:28
ve bu gibi şeyler, onları kolayca kopyalayıp paylaşabildiğimiz için
00:14:31
aslında kültürümüz içerisinde
00:14:34
fiziksel objelerden ziyade fikirler gibi
00:14:36
dolaşım yapıyorlar.
00:14:39
Yaratıcılıktan ve mülkiyetten söz ettiğinizde
00:14:42
kavramsal meseleler
00:14:44
gerçekten önemlidir
00:14:46
ve inanın bana bu konuyu avukatların çözümüne bırakmak istemiyoruz.
00:14:49
Gerçekten zekiler.
00:14:51
Sevgilim de avukat. İdare eder.
00:14:54
Tamam o da zeki.
00:14:56
İstenen daha çok farklı disiplinlerden insanların biraraya gelip
00:14:58
bu konuyu görüşmesi, tartışması,
00:15:00
ve dijital bir dünyada en fazla yeniliğe sahip olmamızı
00:15:03
sağlayacak mülkiyet modelinin
00:15:05
hangisi olduğunu bulması.
00:15:07
Benim önerim şu:
00:15:09
Moda gelecekteki yaratıcı endüstriler için
00:15:11
bir model aramaya başlanacak
00:15:13
yer olabilir.
00:15:16
Bu proje hakkında daha fazla bilgi
00:15:19
isterseniz lütfen websitemizi ziyaret edin, adresi: ReadyToShare.org
00:15:23
Veronica Jauriqui'ye bu çok şık sunumu
00:15:25
hazırladığı için teşekkür etmek istiyorum.
00:15:27
Çok teşekkür ederim.
